Bovenstaand citaat is van de Belgische feminist Louis Frank. Hij schreef het in 1894 nadat hij op 26 december 1893 uit het bestuur van de Ligue belge du droit des femmes was gezet. Deze eerste feministische organisatie in België was het jaar daarvoor mede door hem opgericht, maar zijn vrouwelijke medebestuursleden hadden al snel genoeg van zijn autoritaire en eigengereide manier van optreden. “Frank heerst hier als een Napoleon”, aldus bestuurslid Isabelle Gatti de Gamond. Een tijdgenoot herinnert zich: “De vrouwen spanden al spoedig tegen hem samen. Hij had teveel op eigen houtje gedaan. […] Op een bijeenkomst in het groot auditorium van de Universiteit (ik was erbij en ik zie de scène nog voor me) voltrokken de dames woedend het vonnis over hun apostel, die zich niets aantrok van hun eisen. Dat was een grappig schouwspel. Frank verdedigde zich met verve, gaf overal antwoord op. Deze vrouwen van de wereld waren verontwaardigde furies geworden!”

Van alle mannelijke kunstenaars in het victoriaanse Engeland waren weinigen zo geboeid door geboorte en moederschap als de schilder-dichter Dante Gabriel Rossetti (1828-1882). Zonder Rossetti’s oeuvre te willen reduceren tot een autobiografisch portret, speur ik in dit artikel in zijn gedichten en beeldende kunst naar de mogelijke wortels van deze fascinatie. Ik sta in het bijzonder stil bij een aantal traumatische gebeurtenissen in het leven van Rossetti en dat van zijn vrouw en muze Elizabeth Siddal (1829-1862).

Kinderen van ongehuwde moeders lijken altijd en overal verdoemd. Zowel onderzoeken naar de levensomstandigheden van ‘bastaarden’ in het verre verleden als onderzoeken naar deze groep in recentere periodes, tonen aan dat het leven van natuurlijke kinderen gehypothekeerd is door hun illegitieme geboorte. Recent onderzoek nuanceert deze ‘verdoemenis’ door te stellen dat onder de levensloop van illegitieme kinderen een grote heterogeniteit bestond. De huishoudelijke situatie waarin zij met hun ongehuwde moeder leefden zou hierbij een bepalende invloed hebben gehad. Kunnen deze nuanceringen ook in de Zuidelijke Nederlanden teruggevonden worden? Was er een grote diversiteit tussen de levens van de illegitieme kinderen en in hoeverre speelde de huishoudelijke situatie van de moeder hierbij een rol?

De Europese (en ook trans-Atlantische) ruimte was begin twintigste eeuw een dankbare omgeving voor sociaal geëngageerde activisten en intellectuelen. Tijdens de laatste fase van de lange negentiende eeuw kenden grensoverschrijdende contacten een tot dan toe ongekende bloei. Tijdgenoten zagen een vroege voorafspiegeling van de huidige mondialisering, in sterk contrast met de naderende botsing tussen de staten. Tegen deze achtergrond grepen velen de kans om zich transnationaal te organiseren in formele en informele netwerken waarin informatie, ideeën en strategieën omtrent een of meerdere sociaalreformistische bewegingen werden uitgewisseld. Dit artikel focust zich op een klein tandwiel in dit grotere geheel en reconstrueert hoe verschillende invloeden in tandem met deze brede uitkijk op de wereld een verklaring kunnen bieden voor enkele van de toenmalig populaire gedachtestromen. Hoe kreeg het denken en handelen binnen de vrouwenbeweging aan het begin van de twintigste eeuw vorm binnen dit soort milieus, waar individuen uit uiteenlopende werelden en met verschillende achtergronden samenkwamen?

Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw speelde de tweede feministische golf in Nederland een belangrijke rol in het leven van veel vrouwen. Het beroemde artikel ‘Het onbehagen bij de vrouw’, dat in 1967 door de feministe Joke Kool-Smit werd gepubliceerd, geldt nog steeds als beginpunt van de Nederlandse beweging. In dit artikel staan vrouwen centraal die zich om allerlei redenen hadden verbonden met het feminisme, maar zich er toch niet geheel op hun gemak voelden. Zij hadden moeite met de norm die door de feministische beweging aan haar aanhangers werd opgelegd. Deze norm en de daarmee gepaard gaande benauwenis waren niet expliciet, het feminisme pretendeerde immers bevrijding. De verborgen gedragsregels die ervoor zorgden dat vrouwen het gevoel hadden niet geheel zichzelf te kunnen zijn, worden in dit artikel geëxpliciteerd. Door de onvrede van de vrouwen in een bredere context te plaatsen, zullen we zien dat meer sociale bewegingen onbewust dit soort normen ontwikkelden. Dit proces schiep een nieuw ‘onbehagen’, een gevolg waar de feministes niet direct op gerekend hadden.

In deze rubriek brengt Historica een onderzoeker voor het voetlicht die vanuit haar of zijn discipline reflecteert over de (mogelijke) meerwaarde om te werken vanuit een genderperspectief. Op de Historicapagina van de website van de VVG kunt u reacties op deze rubriek posten. Op die manier willen Historica en de VVG actief het wetenschappelijke én publieke debat rond genderonderzoek stimuleren. Deze keer komt Marjan Schwegman aan het woord. Zij promoveerde in 1989 aan de Universiteit van Amsterdam op een biografie van de Italiaanse schrijfster en feministe Gualberta Alaide Beccari (1842-1906). Ook maakt ze deel uit van de redactie van het Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis en het Tijdschrift voor Vrouwenstudies en was ze tien jaar lang Bijzonder Hoogleraar Vrouwengeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. In 2009 zat Marjan Schwegman in de commissie Davids die onderzoek deed naar de besluitvorming van de Nederlandse regering die leidde tot politieke steun voor de Amerikaanse inval in Irak. Sinds 2007 is ze directeur van het Nederlands Instituut voor OorlogsDocumentatie, het NIOD. Ze zorgde ervoor dat er voor het personeel meer broodjes kaas en kruidenthee werden besteld, maar dat is zeker niet haar enige verdienste als eerste vrouwelijke directeur van dat onderzoeksinstituut.