Recensie

Het Amerikaanse belang
Als één ding duidelijk is geworden na lezing van het mooie boek van Frances Gouda - historica en hoogleraar genderstudies - en van Thijs Brocades Zaalberg, over de Amerikaanse buitenlandse politiek met betrekking tot het Indonesische nationalisme in de periode 1920-1949, is dat uiteindelijk de macht en niet het idealisme de doorslag gaf.

Anneke Ribberink

Fotografie

Paris Mois de la Photo 2002
Het tweejaarlijkse fotografiefestival Paris Mois de la Photo dat in november 2002 plaatsvond, had dit jaar drie thema's: vrouwelijke fotografie, modefotografie en niet-westerse fotografie. Op diverse locaties in Parijs waren fotografietentoonstellingen te bezichtigen. Elvan Zabunyan, samenstelster van het deel vrouwelijke fotografie, gaf dat luik van de tentoonstelling de titel Femmes d'Images. Erg boeiend dat 22 jaar na de oprichting van Paris Mois de la Photo een apart deel van het festival aan vrouwelijke fotografen werd gewijd. Een uitgebreide waaier van vrouwelijke producties was te bezichtigen: zowel het werk van fotografen uit de jaren dertig als Lisette Model, Inge Morath, Tina Modotti, als hedendaagse fotografen zoals Martha Rosler, Mary Ellen Mark, Anna Malagrida, Alexandra Boulat en Catharina Gfeller was tentoongesteld.

Saskia Ooms

Heldinnenverhalen

Jeanne d'Arc en Lara Croft als manhaftige vrouwen
Adoreren we niet allemaal één of meerdere helden? In volksverhalen is de rol van de held meestal weggelegd voor een tovenaar, koning of een andere mannelijke slimmerik. De vrouw moet zich in deze verhalen tevreden stellen met de rol van echtgenote of prinses.
Gelukkig durven sommige verhalenvertellers af te wijken van deze conventie. Zij vertellen over slimme vrouwen, zoals Jeanne d'Arc, met een wijs inzicht en een rijke fantasie. De heldin neemt in deze verhalen de leiding en trekt ten strijde tegen het kwaad. Het opmerkelijke aan deze vrouwen is dat, wanneer zij een actieve rol toebedeeld krijgen als heldin, zij vervolgens worden beschreven in termen van mannelijkheid.
Heldhaftig betekent dan ook letterlijk: manmoedig, dapper en onversaagd. In dit artikel analyseert Marinka Copier de heldinnenverhalen over Jeanne d'Arc en Lara Croft.

Marinka Copier

Oudheid

Vorstelijke vrouwen
Egypte werd tussen 323 en 30 v. Chr. geregeerd door koningen en koninginnen van de Ptolemaeïsche dynastie. De dynastie ontleend zijn naam aan Ptolemaeus I, die na de dood van Alexander de Grote de macht over Egypte kreeg. Rond 30 v. Chr. kwam Egypte in handen van de Romeinen en daarmee eindigde de Ptolemaeïsche dynastie. Tijdens de heerschappij van de Ptolemaeën heeft een aantal koninginnen zelfstandig over Egypte geregeerd. Dit was in de Oudheid vrij uniek. De beroemdste koningin van Egypte is ongetwijfeld Cleopatra VII, de minnares van Julius Caesar. Zij was echter niet de enige en zeker niet de eerste. In totaal hebben zeven vrouwen korte of langere tijd in hun eentje Egypte bestuurd.

Hannah Groos

Natuurwetenschap

De correspondentie van Margaret Cavendish en Constantijn Huygens
Margaret Lucas Cavendish, Hertogin van Newcastle (1623-1673), was een spraakmakende vrouw in haar eigen tijd. Niet alleen ontwierp ze haar eigen extravagante, vaak weinig verhullende kleding, ook was ze zeer actief als schrijfster. Van haar hand verschenen onder meer negentien toneelstukken, een briefroman, een bundel oraties, een autobiografie en diverse gedichten, verhalen en korte beschouwingen. Ook heeft Cavendish diverse werken over de natuurwetenschap geschreven, zoals The Philosophical and Physical Opinions (1655) en Observations upon Experimental Philosophy (1666).
Haar wetenschappelijke werken waren zeer gewaagd, daar de natuurwetenschap in die tijd gezien werd als een mannelijke bezigheid, die een wetenschappelijke basiskennis en het 'mannelijke' vermogen tot redenatie vereisten. Tijdgenoten dreven de spot met de hertogin en bestempelden haar als 'Mad Madge'. Maar de historici die Cavendish beschouwen als een wetenschapster die door haar tijdgenoten in het geheel niet serieus werd genomen, hebben de briefwisseling tussen Cavendish en de beroemde Nederlandse diplomaat, dichter en componist Constantijn Huygens (1596-1687) over het hoofd gezien. Uit deze briefwisseling blijkt dat Huygens belang hechtte aan haar visies op de natuurwetenschap.

Nadine Akkerman en Marguérite Corporaal

Recensie

Oorlogsherinneringen
'Ook ik heb vaak, zowel op mijn werk als in het dagelijkse leven, moeten ervaren dat in Holland totaal onbegrip en onverschilligheid voor "mensen uit Indië" bestaat.' Met haar proefschrift, waarin dit treffende citaat is te lezen, gaat Esther Captain die onwetendheid te lijf. 'Achter het kawat was Nederland. Indische oorlogservaringen en herinneringen 1942-1995' behandelt de vraag hoe Europese mannen, vrouwen en kinderen in burgerkampen hun internering hebben beleefd en herinnerd.

Dineke Stam

Visie en inspiratie

Wars van catergorisering. Interview met Ena Jansen
Ena Jansen werd onlangs benoemd tot bijzonder hoogleraar in de Zuid-Afrikaanse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd deze leerstoel opgeheven vanwege de culturele boycot van Zuid-Afrika. Na alle veranderingen in dit land is ook het hoogleraarschap in ere hersteld. Ena Jansen is de eerste die weer vorm en inhoud aan deze leerstoel geeft.

Margit van der Steen

Arbeid

Spinsters op de vroegmoderne arbeidsmarkt
Arbeid is doorgaans geen gender-neutraal begrip, maar is gebonden aan opvattingen over welk soort werk geschikt is om door mannen te worden uitgevoerd en welk soort werk voor vrouwen in aanmerking komt. Het spinnen met de hand bijvoorbeeld, dat vandaag de dag in onze Westerse samenleving alleen nog als hobby wordt beoefend, geldt in de regel als een typisch 'vrouwenberoep'. Maar is dit door de eeuwen heen altijd al zo geweest, of blijken deze opvattingen aan veranderingen onderhevig? In dit artikel wordt een voorzet gedaan voor een bijstelling van het geijkte beeld.

Elise van Nederveen Meerkerk

Literatuur

Chrysallis. Tijdschrift voor literatuur en kunst door vrouwen 1978-1981
De jaren zeventig van de twintigste eeuw waren de hoogtijdagen van de tweede feministische golf in Nederland. Organisaties als Dolle Mina en Man-Vrouw-Maatschappij vestigden de aandacht op de achtergestelde maatschappelijk positie van vrouwen.
Deze maatschappelijke ontwikkelingen weerspiegelden zich ook in de Nederlandse literatuur van die tijd. In 1976 bijvoorbeeld verscheen de spraakmakende roman 'De schaamte voorbij' van Anja Meulenbelt. Dit boek werd in die tijd door veel vrouwen gelezen en staat bekend als het cultboek van de tweede feministische golf. Daarnaast leidde de tweede feministische golf tot institutionele veranderingen in de literatuur. Er werden feministische uitgeverijen opgericht en in steden als Amsterdam en Groningen verschenen vrouwenboekwinkels en vrouwenbibliotheken. Ook op andere terreinen binnen de literatuur werden door vrouwen initiatieven ontplooid. Vrouwelijke auteurs publiceerden hun werk niet alleen in bestaande literaire tijdschriften als Raster, De Revisor en De Gids, maar richtten ook hun eigen tijdschrift op: Chrysallis.

Lenny Vos

Bronnen

Gender Archaeology
Wanneer het gaat om het schrijven van de geschiedenis van vrouwen neemt de archeologie een bijzondere plaats in. Door haar nadruk op materiële cultuur voorziet zij de hedendaagse samenleving specifiek van een materieel verleden. Dit is in het licht van een feministische geschiedschrijving niet onbelangrijk, vooral gezien de recente ontwikkelingen in de feministische en/of lesbische theorie. Als continue onderneming om een nieuwe vrouwelijke subjectiviteit te articuleren legt de hedendaagse gendertheorie een grote nadruk op zaken als materialiteit en belichaming. Zij sluit zo naadloos aan bij de archeologische theorie, die het materiële centraal stelt in haar analyses. Ik zal hier het feministisch potentieel van de archeologie aanduiden aan de hand van een korte beschrijving van de stroming binnen de archeologie die zich expliciet bezighoudt met de materiële geschiedenis van vrouwen, de zogenaamde Gender Archeology.

Louis van den Hengel

Historica-service

 

Onder de loep

 

Vers van de pers

 

SVVT

De redactie heeft moeite gedaan de rechthebbenden van afbeeldingen in Historica op te sporen. Rechthebbenden van afbeeldingen kunnen zich melden bij de redactie indien zij van mening zijn dat materiaal ten onrechte is gebruikt.